In het hyperelitaire kringetjes, waarin ik me normaal gesproken begeef, reageerde men irritant laconiek op het paardenvleesschandaal. Waarom was er zo’n ophef over? Paard leverde toch prachtige biefstukken op? Wie waren eigenlijk slachtoffer van dit schandaal?

En ze hebben gelijk, er is niet veel mis met paardenvlees. Behalve als paardenvlees wordt vermomd als rundvlees. Dan is er ontzettend veel mis. Voedsel was het eerste dat men besloot op Europees niveau te regelen. De wetgeving die werd ingevoerd moest ook vooral dit soort consumentenmisleiding voorkomen. Op die kenmerkende Europese wijze werd voor elk petieterig onderdeeltje van het voedsel een regel ingevoerd. Van elke hulpstof, kleurstof, antioxidant, emulsifier of verdikkingsmiddel, natuurlijk of kunstmatig, staat precies beschreven in welke producten, voor welke functies, onder welk E-nummer, in welke hoeveelheden het gebruikt mag worden. En daar stopt het niet. Er is regulatie voor het labellen van voedingswaarden, allergenen, genetisch gemodificeerde ingrediënten en voor het maken van gezondheidsclaims (“Verzacht de keel” hoeft nog net niet dubbelblind worden bewezen). En wat blijkt nu? Al dat juridische gesteggel op de vierkante millimeter kon niet voorkomen dat een groot Europees netwerk van vleeszwendel met de echte ingrediënten aan de haal ging. Resultaat: lasagnes, pastasausen en diepvries-chili-con-carne, waar elk E-nummer exact volgens Europees voorschrift vermeld staat, naast de koeienletters waarmee werd aangekondigd dat het product 100% rundvlees bevat. Het is als een hermetisch gesloten gevangenis waar de voordeur open staat. Een vrouwenhandelaar die zorgvuldig zijn belastingaangifte invult. Het is niet fraai.

Fraude is erg, dat wisten we al, zegt mijn hyperelitaire kringetje dan. Maar waarom is fraude zo erg als je in plaats van bloemkolen broccoli blijkt te hebben gekocht? Als de verwisseling geen echte schade oplevert? Wat is het essentiële verschil tussen paard en koe? Als je hebt besloten dat het moreel gerechtvaardigd is om dieren te eten wat maakt het dan nog uit welk dier?

En daar is geen bevredigend antwoord op, omdat daar geen rationeel antwoord op bestaat. Daar zijn alleen inferieure gevoelsmatige antwoorden op. Over pony-meisje die een weeklang huilen onder hun pony-dekbedovertrek omdat ze een stukje paardenworst hebben gegeten. Over de aloude ridicule opvatting dat een paard “edel” is en een koe niet. De mens maakt gevoelsmatig onderscheid tussen het ene dier en het andere dier. In de Westerse wereld zouden wij geen insecten willen eten, geen ogen, geen handen, geen hond, geen rat, geen ander mens. Daar zijn geen rationele redenen voor.

Ik hoor ook tot het slag mens dat op zwaar irrationele redenen mijn voedsel uitkiest. Paard eet ik bijvoorbeeld niet, omdat het niet koosjer is. Een paard herkauwt niet, heeft geen gespleten hoeven en volgens de bijbel zijn dat strikte voorwaarden voor een dier om koosjer te zijn. Die bijbel, daar leen ik op volstrekt vrijblijvende basis regels uit om toe te passen op mijn leven. Aan sommige houd ik me strikt, anderen alleen wanneer ik er zin in heb. Ik heb geen enkele verklaring voor mijn gedrag.

Is het irrationeel om geen paard te willen eten? Wellicht. Maar het is in ieder geval niet minder irrationeel dan het niet willen eten van kat, of penis, of gezicht. Of het vieren van je verjaardag. Of het niet in stukken willen snijden van het lichaam van je dode moeder (ook al kan dat handiger zijn met vervoer). Wij mensen, wij blijven een irrationeel stelletje. Mijn irrationele keuzes zijn geen haar beter of slechter dan de irrationele keuzes van de rest van Nederland.

Uiteindelijk is er dus niets mis met paardenvlees. Er is iets mis met incorrecte labeling. Ik werd opgelicht en geschoffeerd door types als Piet de Leeuw en andere vleeszwendelaars die mij paardenvlees voorgeschotelden, terwijl ik dacht dat het rundvlees was.  De vrijheid van ieder om geheel onlogische keuzes te maken en een volstrekt irrationele levensstijl erop na te houden, werd geschaad. Dat is het schandalige aan dit schandaal.

Het grote inkomensdebat begon deze week met CapGemini. Daar werd besloten om de salarissen van oudere werknemers te verlagen. Wat vooral opviel aan die zogenaamd wereldschokkende beslissing, was de hoeveelheid instemmende reacties die volgde. Als je de woedende vakbonden even negeerde –wanneer zijn die niet woedend?- werd er uit verschillende hoeken ook vooral gewezen op de voordelen van salarisverlaging in vergelijking met bijvoorbeeld een ontslagronde. We lijken het er zo langzamerhand over eens te zijn dat niets anders dan prestatie je loon moet bepalen, en als je prestatie inzakt, je loon daarom ook in hoort te zakken, ongeacht je leeftijd. Op de pavlov-reflex van de vakbond na, bleek het veronderstelde taboe daarop niet eens zo groot te zijn.

Nu moet ik eerlijk zeggen dat ik weinig mening heb over de salarissen van CapGemini. Ik heb geen aandelen, ik koop geen producten, en ook al zou ik wél klant zijn is het enige wat me interesseert de prijs/kwaliteit verhouding. Hoe ze vervolgens mijn geld weer wensen uit te geven, is hun zaak.

Door naar onderdeel 2 van het salarisdebat. Want wat wél mijn zaak is, zijn de beloningen in de publieke sector en semipublieke sector. Toevallig werden die cijfers óók gepubliceerd deze week. Wat blijkt: In het Slotervaartziekenhuis verdient de Raad van Bestuur ongeveer vier ton per persoon per jaar. De directie van zorgverzekeraars hebben een vergelijkbaar inkomen. Één medisch specialist in het LUMC verdient meer dan een half miljoen per jaar. In totaal verdienen ongeveer 1500 artsen (12% van het totaal) meer dan 193.000 euro.

Wat vooral opviel in de reacties op die publicatie was de afwezigheid van woede. Kennelijk zijn we er  aan gewend geraakt dat er zoveel geld wordt verdiend in de zorg. Het barst er van extreem competente ziekenhuisbestuurders en extreem competente zorgverzekeringmanagers die allemaal een conform salaris moeten krijgen, ook al is dat het dubbele van het salaris van andere competente mensen als Dijsselbloem, Schippers of Rutte.

Toch leerde ik deze week ook dat je voorzichtig moet zijn om iets te vinden van dit soort buitensporige beloningen. Het blijkt hoogst onverantwoord om hier zomaar zelf een mening over te vormen als burger, zo begreep ik toen ik een artikel las over het onderzoek van ene Teun Dekker. Hij is zowel filosoof als politicoloog aan de Universiteit van Maastricht en hij had zich doodgeërgerd aan het debat over de topinkomens. Goede steekhoudende argumenten ontbraken volgens hem, er werden vooral populistische emotionele redenen aangedragen om de topinkomens zwart te maken. Met een VENI-subsidie van NWO (tot 250.000 euro) besloot hij die argumenten te onderzoeken. Hij bekeek kamerstukken, krantenartikelen, rapporten in verschillende landen en schreef een boek over de terugkerende slechte argumenten, die uit het onderzoek ook echt heel slecht bleken, precies zoals hij al vermoedde. Met het boek, dat in december uitkwam beoogt hij nu het debat rationeler te maken en daarmee de maatschappij en de politiek een handje te helpen, zo verklaart hij.

Nu zou ik dus graag van alles willen vinden over die inkomens. Ik zou me willen afvragen of die topbestuurders van zorgverzekeraars en woningcorporaties met hun extreme competentie wel echt zoveel geld waard zijn. Hoe erg de boel ineen zou storten als je op die mensen zou bezuinigen. Ik zou willen zeggen dat ziekenhuizen en verzekeraars dan misschien wel zelfstandig zijn, maar dat de burger geen keus heeft dan eraan mee te betalen. En dat dát precies het verschil is, waarom ik veel kritischer ben over of publieke bestuurders wel verdienen wat ze verdienen, en me minder bekommer om het inkomen bij CapGemini.

Maar laat ik dat allemaal maar niet zeggen. Ik heb er geen ton aan onderzoeksgeld op stuk geslagen. En ook al had ik Teuns boek dolgraag willen lezen voordat ik deze column schreef, ik heb het niet gedaan. Helaas heeft het een levertijd van twee tot drie weken. Verder is het boek dan wel volledig met subsidie gefinancierd maar kost het nog steeds 130 euro. Misschien geschikt voor de bestuurder die zijn topinkomen op filosofisch verantwoorde wijze wil verdedigen, minder geschikt voor de burger. Die moet verder op die oh zo populistische manier.

Ik vond het koud deze week. Ik wilde niet meer fietsen en bij de bushalte vervloekte ik de mensen die treuzelden bij het instappen. Ik kon me weinig voorstelling maken van mensen die bij deze temperaturen nog buiten sliepen. Maar in Den Haag was dat het geval. Tientallen uitgeprocedeerde asielzoekers sliepen daar deze week nog in tenten. Afgelopen donderdag werd het kamp ontruimd.

Van allerlei verschillende organisaties hoorde ik verhalen over deze groep. Ze zijn tussen wal en schip gevallen. Schrijnend zijn hun verhalen. Het gaat niet alleen over Somaliërs, wiens land te gevaarlijk is om naar toe terug te keren. Maar ook Sudanezen, Ethiopiërs en Irakezen kunnen niet terug omdat hun landen eenvoudigweg niet mee willen werken. “Ze willen wel, maar ze kunnen niet”, zo leggen de vrijwilligers uit. Deze mensen zijn verstotelingen, slachtoffers, nergens legaal, nergens thuis, en volstrekt onuitzetbaar. De barbaarse Nederlandse staat krijgt de schuld. Die laat deze schrijnende gevallen willens en wetens aan hun lot over.

Nu zou ik niemand aanraden om openlijk kritische vragen hierover te stellen. Voordat je het weet wordt je voor “inhumaan” uitgemaakt. Toch wil ik hier een aantal van mijn twijfels met u delen over de verschillende belangen die spelen.

Ik vraag me bijvoorbeeld af of het wel echt zo’n ramp is om onuitzetbaar te zijn. Stel dat deze mensen op een dag wél uitgezet kunnen worden naar hun land van herkomst, springen ze dan een gat in de lucht? Ik betwijfel het. Uitzetbaar zijn is een veel grotere ramp. Uitzetbaar zijn, betekent dat je naar huis gaat en dat de operatie mislukt is. En uiteindelijk is er maar één doel, en dat is een verblijfsvergunning in Nederland.

Nu blijft het een hel. Tienduizenden onuitzetbaren in Nederland leven een aantal jaar een beestachtig bestaan. Ze zitten maandenlang in vreemdelingendetentie zonder zicht op vrijlating. En als ze eenmaal worden vrijgelaten, “geklinkerd” zoals dat wordt genoemd, komen ze terecht in de parallelle wetteloze wereld van de illegalen, waar ze een makkelijk doelwit zijn van criminele bendes.

Maar hoe erbarmelijk die situatie ook is, die onuitzetbare status brengt je wel dichter bij dat ene doel, die verblijfsvergunning. Voor hen die nu eenmaal niet naar huis kunnen, is er meer hoop dan voor hen die wel op het vliegtuig gaan. Dus heeft het zin om jezelf zo onuitzetbaar mogelijk te maken. Zij die identiteitspapieren hebben, kunnen die het beste onvindbaar maken (Geen land neemt tenslotte iemand terug van wie ze niet zeker weten dat het een onderdaan is). Maar soms is het ook voldoende om bij het bezoek aan de ambassade aan te geven dat je helemaal niet naar huis wilt. Er zijn een aantal landen die überhaupt niet meewerken aan “onvrijwillige terugkeer”. Als uiterst redmiddel is het een optie om een dusdanige scène te schoppen op de drempel van de uitgang, dat geen gezagvoerder het in zijn hoofd haalt om jou toe te laten in het vliegtuig.

Ik neem het ze niet kwalijk. Ik zou waarschijnlijk precies hetzelfde doen. Immers, wie blijft, heeft kansen. Ik zou ook mijn procedures zoveel mogelijk traineren, en al mijn beroepsmogelijkheden benutten. In die jaren die je ermee wint, verandert er altijd wel iets in de wetgeving. Misschien wordt er een regeling opgetuigd voor verwesterde meisjes. Of het lukt een Bekende Nederlander een mediacircus op te tuigen en een wetswijziging af te dwingen voor “onuitzetbaren”. En met zoveel verkleumde asielzoekers in tenten, is het helemaal niet ondenkbaar dat er een herhaling komt van het Generaal Pardon uit 2007. Mauro had succes. Zahar ook. Er is hoop.

Maar het is niet eerlijk om te beweren dat deze mensen slachtoffer zijn van één of andere harteloze staat. Hoe schrijnend ook, uiteindelijk hebben deze asielzoekers zelf de keuze gemaakt om te vetrekken. Voor de meeste geldt dat ze niet tussen wal en schip zijn gevallen, maar bewust tussen wal en schip zijn gesprongen. Uiteindelijk heb je daar namelijk het meeste kans op succes.