Goed nieuws deze week: Nederland is weer een beetje beter geworden in onderwijs, onderzoek en innovatie. Dat blijkt uit het laatste rapport van de Kennis en Innovatie Agenda, een club die de kenniseconomie op zestig verschillende punten beoordeelt. Een aantal conclusies uit dat rapport: er is minder schooluitval, er zijn minder zwakke scholen, Nederlandse academici zijn bijzonder productief, relevant en invloedrijk en onze universiteiten staan internationaal aan de top. Resultaat is dan ook dat Nederland op een wereldwijde onderwijs- en innovatieranglijst van de achtste naar de zevende plaats steeg. We staan nog onder Singapore, Zwitserland, Zweden, VS en Finland maar gelijk met Duitsland, Japan en Denemarken.

Toch blijven we op één punt immer achterlopen: investeringen. De overheid geeft, vergeleken met de andere toplanden, in Nederland bitter weinig uit aan onderwijs en onderzoek. Denemarken, Zweden, Finland, ze storten stuk voor stuk bakken geld in het onderwijs, terwijl Nederland niet verder komt dan het EU- gemiddelde.

Nu zou je natuurlijk ook een gat in de lucht kunnen springen. We doen mee in de top, zonder de kapitalen uit te geven die er in Scandinavië worden uitgegeven. Elke euro wordt in Nederland blijkbaar uitermate effectief besteedt. Je zou eigenlijk Duitsland als voorbeeld kunnen stellen. Die geven nog veel minder uit, maar hun kenniseconomie doet het uitstekend.

Maar zo werkt dat dus niet. Als je voorzitter bent van de Kennis en Innovatie Agenda, zoals Alexander Rinnooy Kan, dan noem je die efficiëntie “achterblijvende investeringen”. Eerder zei hij erover: “Nederland is een treurige middenmoter en gaat nu verder afzakken, terwijl om ons heen anderen wel investeringen en visie weten te realiseren.”

En toen begreep ik het ineens. Over onderwijs denken we eigenlijk net zo als over ontwikkelingshulp. Het gaat om de uitgaven. Met de uitgaven laat je zien dat je er om geeft. In al die andere publieke sectoren gaat het om prijs/kwaliteit verhoudingen. Als je op zorg of infrastructuur kunt bezuinigen omdat het efficiënter kan, zijn we blij. Bij ontwikkelingssamenwerking is dat niet zo. Ook al kun je dezelfde hoeveelheid hulp aanschaffen met minder geld, dan nog vindt men niet dat je erop mag bezuinigen. Die 0,7% van het BBP is niet rationeel, het is een geloofsbelijdenis. Als een muntje in een vijver.

En zo lijkt het ook te worden in het onderwijs. Puur met geld smijten wordt positief beoordeeld. In het rapport van Rinnooy Kan zouden theoretisch alle onderdelen een tien kunnen krijgen, maar zou hij nog steeds somberen over het feit dat we er zo weinig aan uitgeven. Er heerst een soort vreemde overtuiging rond onderwijs, dat altijd maar méér uitgeven ook altijd méér oplevert. Dat je nooit genoeg miljarden er tegen stuk kan slaan. Dat het áltijd dom is om erop te bezuinigen.

Dogma’s. Natuurlijk heeft goed onderwijs een positief effect op allerlei maatschappelijk belangrijke gebieden: hoger opgeleide mensen zijn minder crimineel, gezonder, doen minder beroep op uitkeringen. Toch bleek uit een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau dat veel meer geld niet altijd slimmere studenten oplevert. Tussen 1995 en 2009 is er 50% meer uitgegeven per basisschoolkind en hoewel de inspectie vooruitgang zag in scholen, gingen de prestaties van de kinderen niet meetbaar vooruit.

Natuurlijk zaten de onderwijzers meteen in de hoogste boom. En inderdaad, basisonderwijs is meer dan leerprestaties alleen. Maar toch, je moet wel heel erg je best doen om helemaal niets te merken van 50% meer budget in de prestaties van leerlingen. Is het denkbaar dat er ook genoeg geld naar onderwijs kan gaan?

Maakt u zich niet ongerust. De kans is klein dat Rutte daadwerkelijk zou bezuinigen op het basisonderwijs. Hij zou de geschiedenis in gaan als de allerdomste premier aller tijde. Uiteindelijk gaat het namelijk niet alleen om de resultaten. Het gebaar vinden we ook belangrijk.