Prof. Dr. Lynn Margulis had verschillende opvattingen die zo controversieel waren, dat er namen voor bestonden. Zo was ze een “AIDS denialist” omdat ze betoogde dat AIDS niet werd veroorzaakt door HIV. En ze was een “9/11 truther” omdat ze niet geloofde dat de WTC-gebouwen waren ingestort doordat er vliegtuigen in crashten.

De andere AIDS-denialists en 9/11 truthers waren blij dat een wetenschapper als Margulis hun gedachtegoed ondersteunde. Maar ze had ook veel creationistische fans, van die “intelligent design”-idioten die haar prezen om haar kritiek op de heersende evolutietheorie. De Neo-Darwinisten zoals Richard Dawkins beweerden dat evolutie voornamelijk door toevallige mutaties plaatsvond: dat planten groen waren omdat er één toevallig groen was geworden en de rest had weggeconcurreerd. Margulis was het daarmee oneens. Zij dacht dat planten groen waren geworden omdat ze ooit groene bacteriën hadden ingeslikt en die bacteriën onderdeel waren geworden van hun lichaam. Mitochondriën, celkernen, de zwemstaarten van spermacellen, het zouden allemaal ooit onafhankelijke organismen zijn geweest die waren geïntegreerd tot één cel. Endosymbiose. Een ridicule theorie, alsof onze lever en nieren ooit los rondlopende dieren konden zijn geweest. Knettergek was ze.

Ik zag haar op een groot microbiologiecongres in april dit jaar spreken. Ze was uitgenodigd omdat dat laatste controversiële idee over evolutie toch leek te kloppen. In allerlei onderdelen van cellen was DNA gevonden dat totaal niet leek op het DNA van het beest zelf.

Haar lezing was een teleurstelling. Er was zweverige muziek. Er waren vage filmpjes. Ter begeleiding spuugde ze haar weinig subtiele woorden met grote kracht in de microfoon. Tegen de tijd dat ze begon over de Gaia theorie, de nieuwste controverse die ze ondersteunde, had een deel van het publiek zich van haar afgewend, vol plaatsvervangende schaamte, ongemakkelijk grinnikend.

Vorige week overleed ze. Lynn Margulis. Ik was nog nooit zo’n autonomie tegengekomen. Zo volledig losgeweekt van waardering, van likejes. Ze gaf niets om de reacties op haar werk, ze was zo onafhankelijk dat ik het moeilijk vond om haar aan te kijken. Een vrouw die werd weggehoond en uitgelachen, maar een leven lang onverstoord doorwerkte. Een voorbeeld.