Wat dan wel weer aardig was aan de sores rond Rutte II, is dat we ons weer uitgebreid mochten laven aan het debat der debatten. Natuurlijk is het leuk om je zo nu en dan uit te leven op onderwerpen als Zwarte piet of de besnijdenis, of hoofddoekjes of het Israël-Palestina conflict, maar beter dan het nivelleringsdebat wordt het niet. Vrienden die zich normaal stil hielden op Facebook rekenden ineens hardop voor hoeveel die vijfde dag werken per week eigenlijk oplevert. De emoties tijdens een doodgewone doordeweekse lunch konden plotseling hoog oplopen. Op verjaardagsfeestjes namen de usual suspects met groot plezier hun aloude posities in om elkaar, tot ergernis van familie en vrienden, urenlang te bestoken met die oh zo vertrouwde voorbeelden en stokoude argumenten. Over harde werkers en luie werkelozen, bijvoorbeeld. Over nature/nurture en onderwijzers en buurten en ouders en gelijke kansen. Over hoe arm arm mag zijn en hoe rijk rijk.

Ook voor dit soort oude debatten arriveert met regelmaat een nieuwe scheepslading aan munitie. Ieder die dacht dat met de tijd en de economische groei de inkomensverschillen vanzelf zouden slinken, kun je nu om de oren slaan met nieuw economisch onderzoek dat een aantal weken terug werd samengevat door The Economist: wereldwijd worden de rijken rijker terwijl de armen er nauwelijks op vooruit gaan. Van China tot India tot West-Europa, overal zijn rijk en arm, na jarenlang naar elkaar toe te groeien, nu weer uit elkaar gegroeid. In de Verenigde Staten verdiende de rijkste 1% in 1980 nog 10% van het landelijk inkomen, nu 20%. ‘De meerderheid van de mensen op aarde woont in een land waar de inkomensongelijkheid nu groter is dan een generatie terug.’, zo concludeerde The Economist.

Je ziet een soort oerwoede opborrelen bij wie deze cijfers leest, zo’n occupy-achtige verontwaardiging over bonussen en bail-outs terwijl stijgende voedselprijzen de laagste sociaal-economische klassen het hardst raken. Inkomensongelijkheid is onrechtvaardig en meer inkomensongelijkheid is onrechtvaardiger. Dat is het buikgevoel.

Een minder nieuw maar bijzonder populair argument is dat die inkomensverschillen
niet alleen oneerlijk zijn, maar ook slechter presterende samenlevingen oplevert. 160.000 keer werd het TedX filmpje van Richard Wilkinson bekeken waarin hij dit beweert. Zijn data laten de verschillende correlaties zien tussen inkomensongelijkheid en allerlei meetbare problemen in eerste wereldlanden: tienerzwangerschappen, zelfmoord, criminaliteit, analfabetisme, obesitas, kindersterfte. Landen doen het op al deze fronten beter naarmate de inkomensverschillen tussen de rijkste en armste groepen kleiner worden.

Nu zijn er wel wat probleempjes met de dataset, je zou bijvoorbeeld net zo hard kunnen concluderen dat obesitas de oorzaak is van criminaliteit, analfabetisme en inkomensongelijkheid en dat een goed landelijk dieetprogramma de sociale problematiek ook zou kunnen aanpakken. Maar goed, de correlatie bestaat en die vergeet je niet snel.

Nu zou je met al deze nieuwe munitie, nog vuriger kunnen bepleiten dat een staat er verstandig aan doet om die ‘eerlijke verdeling’ dan maar met dwang, door middel van belastingen en andere inkomenspolitiek, te bewerkstelligen. Je lost er, als je de suggestie van een causaal verband uit Wilkinsons data voor waar aan wilt nemen, geheel gratis allerlei secundaire maatschappelijke problematiek mee op. Verder ontstaat de gedroomde inkomensgelijkheid blijkbaar niet vanzelf.

Maar voor mij verandert er niet veel aan het debat. Heeft Wilkinson gelijk en is inkomensongelijkheid inderdaad de bron van al het kwaad? Dat betekent nog niet dat je de maatschappelijke problemen kan afkopen door de rijken meer te laten betalen. Maar zelfs als dat het geval is en je samenlevingen gewoonweg zou kunnen upgraden door te nivelleren, dan nog is het de vraag of dat de rechtvaardige weg is, of het juist is. Waarom maakt het uit dat Nederlandse rijken rijker worden zolang de laagste inkomens een alleszins acceptabel leven leiden? Waar is die boosheid op gebaseerd in een land waar gezondheidszorg en onderwijs van goede kwaliteit en voor iedereen toegankelijk zijn? Wat doet het er toe dat de rijken een derde huis kunnen kopen, en nog een keer extra op vakantie kunnen? Waarom feliciteren we ze niet gewoon?

Zo bekeken wordt al die verontwaardiging over inkomensverschillen ineens een stuk lelijker. Dan lijkt het ineens verdacht veel op jaloezie.

Of hij aan een promotieonderzoek moest beginnen? Ik vond het een moeilijk vraag. Met nog een half jaar te gaan, twijfel ik eigenlijk of ik het iemand zou aanraden.

Misschien komt het omdat ik om me heen veel mensen cynisch zie worden. Er zijn studenten die na vier jaar hard werken te weinig data hebben om een boekje te schrijven. Gedesillusioneerd vragen ze een WW-uitkering aan en in die werkeloze maanden werken ze harder dan ooit. Ik sprak recentelijk iemand die vlak na het verdedigen van zijn prachtige proefschrift zelf zijn nieuwe huis maar ging schilderen en laminaat ging leggen, omdat hij toch geen baan kon vinden en de moed hem even in de schoenen was gezakt.

Kiezen voor een promotieonderzoek is waanzin. Je jaargenoten, die tegelijkertijd met jou aan hun carrière begonnen, worden als trainee in het diepe gegooid en werken voor verschillende cliënten en in verschillende projecten, om zoveel mogelijk ervaring op te doen. Ze doen cursussen om hun commerciële of leidinggevende of communicatiekwaliteiten te verbeteren. Binnen de kortste tijd dragen ze een indrukwekkende portie verantwoordelijkheid. En na twee of drie jaar, beginnen sommigen zich af te vragen of ze al toe zijn aan een volgende stap in hun carrière.

Tegen die tijd zit jij nog steeds gebogen over dezelfde puzzel. Je kiest er vrijwillig voor om als eerste stap in je loopbaan je vier jaar lang terug te trekken in het klooster van de academie voor een monnikenwerk. De meeste van ons besteden schaamteloos vier jaar van hun leven aan de vraag hoe een miniscuul onderdeeltje van het universum in elkaar steekt. Niets meer. Niets minder.

Officieel wordt je tijdens je promotieonderzoek opgeleid tot onderzoeker. Maar iedereen die tijdens zijn retraite met een realistische blik rond heeft gekeken ziet dat er wel heel veel wetenschappers worden opgeleid voor een handjevol aan posities. Het overgrote merendeel wordt na vier jaar zonder pardon uit het klooster gemikt.

Men beweert dat je promotieonderzoek ook buiten de academie heel waardevol kan zijn. Dat je over allerlei vaardigheden en analytische denkvermogens beschikt die jou ook in het bedrijfsleven een aantrekkelijke sollicitant maken. Ik vermoed dat je wel heel erg met je ogen moet knijpen om dat te willen zien. Er zijn uitzonderingen, maar op de meeste plekken buiten het klooster hoeven helemaal geen ingewikkelde analytische vraagstukken te worden opgelost, maar moet er gewoon geld verdiend worden. Dan kan je proberen uit te leggen hoe vernuftig de experimenten waren die je bedacht, hoe intelligent de methode om nog beter membraanpotentialen te meten en hoeveel we met zijn allen daardoor wel niet te weten zijn gekomen. Maar je concurrent, je jaargenoot, heeft vier jaar spijkerharde werkervaring, hij heeft misschien wel eens iets verkocht aan iemand. Hij heeft wel eens geld verdiend voor zijn bedrijf. Hij heeft commerciële en communicatieve en leidinggevende capaciteiten die hij kan aantonen met een papiertje. Hij is een teamspeler en net als jij inventief intelligent en gemotiveerd. Alleen jij hebt vier jaar over een puzzel gebogen gezeten. Het enige wat ik straks heb gemanaged is de omstandigheden in een potje met een paar miljard melkzuurbacteriën. Ik heb nog nooit verantwoordelijkheid over iets anders dan mijn eigen progressie gedragen.

Ik heb het hem toch aangeraden. Niet omdat je door zo´n onderzoek betere kansen hebt op de arbeidsmarkt, want dan kom je meestal bedrogen uit. En ook niet omdat je zo graag hoogleraar wilt worden, want dan kom je meestal ook bedrogen uit. De enige goede reden om te gaan promoveren is omdat het een buitengewoon privilege is om onderzoek te doen. En ook al is het soms maar voor een paar jaar en levert het daarna niet zo veel op, het is een periode waarin je betrekkelijk ongestoord al je concentratie en energie en denkkracht op één vraagstuk mag loslaten. Dat is rijkdom. Een absoluut voorrecht.