Ik ben afgelopen zomer naar de Verenigde Staten verhuisd om één hele specifieke vraag te onderzoeken. Een vraag die me al mijn hele promotieonderzoek bezig hield. Ik onderzocht vijf jaar lang één eigenschap van één type melkzuurbacterie en ik vroeg me vijf jaar lang af wat het effect van die ene eigenschap kon zijn op de gezondheid van de mens.

Ik moet bekennen: het was meer dan een vraag. Meer dan een hypothese. Het was een overtuiging. Misschien zelfs een geloof.

Een half jaar van experimenten verder kom ik erachter dat die ene eigenschap van die ene bacterie waarschijnlijk geen donder te maken heeft met de gezondheid van de mens. Althans, ik heb nog geen enkel effect van die eigenschap kunnen ontdekken. Een heel andere eigenschap lijkt een allesbepalende rol te spelen.

Dat is een pijnlijk proces. Alsof ik een vastgeroeste schakelaar in mijn hoofd moet omzetten. In het onderdeel “discussie” van mijn artikelen en mijn proefschrift, waar je vrij mag zwemmen, vrij mag discussiëren over de mogelijk implicaties van je bevinding, daar schreef ik telkens uitgebreid over mijn verwachtingen van het belang van deze eigenschap. Die stukjes waren bij nader inzien onzinnig. Luchtfietserij. Speculatie. Echt, zo’n carrière als Perdiep Ramesar, of Diederik Stapel, of andere beroepsfabulanten is dan zo gek nog niet. Het is fijn om altijd gelijk te krijgen. Om je hypothesen gewoon in te kunnen kleuren.

In het dagelijks leven fabuleren we er eigenlijk allemaal een beetje op los. We formuleren continue hypotheses en theorieën die we niet testen, maar gewoon door selectieve waarneming zelf inkleuren en als waarheid aannemen. We doen maar heel zelden experimenten.

Een mooi voorbeeld vind ik de mode van de ontgiftingskuur, typisch iets voor het begin van het nieuwe jaar. De Guardian schreef er een aardig verhaal over afgelopen maand. Ontgiften houdt in dat je een aantal dagen alleen maar sapjes dringt, of kruidenthee, of water om daarmee je lichaam schoon te spoelen. Sommige nemen daar ook laxeerpilletjes bij, of spoelen op andere wijze hun darmen leeg (ik zal u de details besparen). De ontgiftingsdeskundigen geloven namelijk dat het menselijk lichaam bij dagelijks gebruik langzaam vies wordt van binnen. Dat er zogenaamde toxines ophopen in darmen, nieren en lever en dat dat gevaarlijk is voor de gezondheid. De andere aanname is dat je die toxines fysiek kunt wegspoelen, alsof je lichaam een soort dakgoot is, een buizensysteem, of het filter uit je droger waar je regelmatig stof uit moet plukken.

Er bestaat zelfs een hele industrie om het ontgiften heen, die talloze pillen, sapjes en zelfs hele vakantieweken aan de man brengt om “het lichaam van binnenuit reinigen” (volgens Sapmeesters). Waardoor “cellen ongewenste gifstoffen beginnen los te laten” (puurenkuur.nl).  Volgens de website van A. Vogel moet je het zien als een grote schoonmaak. “Je houdt toch ook een grote schoonmaak elk jaar in je huis? Waarom dan niet in je lichaam?” Het klinkt zo logisch. Je kunt het bijna voor je zien hoe het in zijn werk gaat. Hoe die sapjes als een schuursponsje met Cillit Bang je darmen weer blinkend achterlaten.

Maar er is geen enkel wetenschappelijk bewijs voor. Alleen anekdotisch. Als mensen hun dieet zo radicaal omgooien voelen ze zich anders, ze vallen af, darmklachten verminderen. Het werkt! Maar waar al die gifstoffen ondertussen blijven? Dat lijkt niemand te weten. In 2009 vroeg de organisatie “Sense of Science” aan supermarkten en apotheken die ontgiftingsproducten verkochten wat die ophopende gifstoffen eigenlijk zijn. Ze moesten het antwoord verschuldigd blijven.

Let wel, dit zijn geen sekteleiders, of weirdo’s, of een eenling die een keer iets bizars beweert. Dit zijn honderden, misschien wel duizenden mensen wereldwijd die met glad gezicht beweringen doen over stofwisselingseffecten, gifophopingen en pseudo-biochemische processen waarvan ze geen enkel idee hebben of die ook daadwerkelijk plaatsvinden. Dat blijf ik onvoorstelbaar vinden.

Ondertussen gebeurd er aan de wetenschapskant ook iets grappigs. In het artikel van de Guardian reageert een emeritus professor complementaire geneeskunde in sterke bewoordingen op de theorie achter de ontgiftingskuren. Onzin! Lariekoek! Maar op basis waarvan? Heeft hij naar leverbiopten gekeken voor en na een sapkuur? Heeft hij de verandering in de microbiota geanalyseerd? Welnee. Hij wéét gewoon dat het onzin is. Hij vindt het waarschijnlijk. Hij heeft het nooit gemeten.

In 2015 wil ik pleiten voor meer twijfel. Voor vaker “ik weet het niet”. Voor meer vragen, onzekerheden. En vooral voor meer experimenten.