Ik deed vorige week pas mijn belastingaangifte. En na al het gezeur over de Belastingdienst verbaasde ik me erover hoe soepeltjes het allemaal ging. Eerder had ik online uitstel gevraagd. Nu stond er een formuliertje klaar om gedownload te worden. Met nog een druk op de knop stonden al mijn gegevens erin. Het klopte. Ze wisten hoeveel ik in loondienst had verdiend, hoeveel er op mijn rekening stond, hoeveel dividend er was uitgekeerd. Met DigiD was het in een mum van tijd ondertekend en verstuurd. Ik had er een dag voor uit getrokken, maar was in een uur klaar.
Het is zalig, ICT die werkt. En ja, ik weet dat er veel achterstallig onderhoud is. Dat DigiD te hacken valt. Dat het systeem geen 20.000 aangiftes op een dag aan kan. Dat de belastinginning draait met een systeem uit 1968. Achter de schermen loopt het computernetwerk op zijn laatste benen en snakt iedereen naar modernisering. Maar aan de voorkant komt het er best netjes uitrollen.
Bij de Belastingdienst lijkt het vooral mis te gaan als er onmogelijke vragen worden gesteld. Eisen dat er tien miljard euro per jaar wordt uitgekeerd aan mensen met de laagste inkomens van Nederland, zonder vooraf te controleren of men wel recht heeft op dat geld. Dan moet je niet verbaasd opkijken als je een aanzienlijk deel daarvan niet terug kan krijgen. Alleen al in mijn directe omgeving ken ik zoveel mensen die honderden euro’s aan toeslagen moesten terug betalen, omdat ze als student er wél recht op hadden, maar na hun afstuderen vergaten hun nieuwe inkomen op te geven.
Het beleid is kapot. Niet de Belastingdienst. De Belastingdienst voert een gedrocht van een stelsel uit dat aan elkaar hangt van talloze compromissen, douceurtjes, goedmakertjes en regelingetjes. Een systeem dat elke plooi moet gladstrijken, elk pijntje moet verhelpen en elke marge-partij in de kamer tevreden moet houden, omdat we anders gewoonweg geen meerderheid meer kunnen vormen om iets voor elkaar te krijgen in dit compleet versplinterde land. In het belastingstelsel zit de pleister voor alle wonden. En wij maar schelden op de zogenaamde incompetentie bij de uitvoerende dienst. Wij maar jammeren bij de staatssecretaris dat er geld verdwijnt. Het is een wonder dat er tot nu toe niet méér geld is verdwenen.
Maar goed, de Belastingdienst is de komende jaren dus toe aan nieuwe ICT-systemen. Een extreem risicovolle exercitie. Typ “ICT” en “overheid” bij Google in, en hij stelt zelf de zoektermen “faal” en “mislukt” voor. Dat is niets nieuws. Professor Ineke Sneller vertelt in een interview over eerste ICT-faal binnen de overheid, dat was in 1923. De post en giro wilden automatiseren, maar dat mislukte dusdanig dat ze een aantal jaren niet konden functioneren en de klanten uiteindelijk om hun laatste saldo moesten vragen. ICT-falen is van alle tijden. ICT zou op het bankje moeten zitten met de onderhoudslieden, de schoonmakers, personeelsbeleid en andere ondersteunende afdelingen maar telkens weer haalt het de voorpagina en het onderwerp heeft nu zelfs zijn eigen Kamercommissie. ICT-projecten faalden bij de politie, de gemeenteadministratie, UWV, en talloze andere projecten werden duurder en duurden langer. Vorige week bleek dat Defensie waarschijnlijk ook met een dijk van een computerprobleem kampt. Er worden talloze oorzaken genoemd: de overheid heeft er te weinig verstand van. De overheid weet niet wat ze wil. De overheid verandert de eisen tijdens het project. De overheid spiegelt budget en tijdslijn te rooskleurig voor.
De overheid, de overheid, de overheid. Er zal wel een kern van waarheid in zitten. Maar er is ook een leverancier. Een leverancier die bij de aanbesteding beweert dat het allemaal op tijd af komt en binnen budget, die een systeem levert waardoor ze elk jaar voor miljoenen aan onderhoud kunnen komen plegen, en die dan uiteindelijk, ongeacht of het project slaagde, met honderden miljoenen belastinggeld wegloopt. Die leverancier heet dan HP, Atos, KPN of CapGemini ofzoiets. Maar over die kant van de incompetentie hoor je niets. Weten jullie wie de afgelopen elf jaar 3 miljard aan ICT-uitgaven van de UWV in ontvangst heeft genomen? Misschien zou dat bedrijf niet de opdracht van de Belastingdienst moeten krijgen.
Nu weet ik dat ik geen recht van initiatief heb, maar ik zou hier toch twee wetsvoorstellen willen indienen. Wet 1: elke ICT-toeleverancier die zijn budget en tijdslinie overschrijft mag tien jaar niet inschrijven op aanbestedingen van de overheid. Wet 2: voor elke belastingmaatregel, regeling of wijziging die een Tweede Kamerlid of minister voorstelt, moeten er eerst twee wijken.