We kunnen dus constateren dat het vermogen in Nederland heel erg scheef zit: de rijkste 1 procent bezit 23 procent. Daar worden mensen automatisch boos van. Ongelijkheid wordt per definitie als oneerlijk en schadelijk gezien, ondanks het feit dat de Nederlandse middenklasse welvarend, gezond en vooral heel erg groot is. Vermogen wordt geportretteerd als iets onbereikbaars, als iets wat weggelegd is voor de happy few, geldwolven in krijtstreeppakken. Zeker mijn generatie (ik ben geboren in 1984) klaagt over de sombere vooruitzichten. De toekomst van het pensioenstelsel is onzeker. Er zijn veel zzp’ers, freelancer en jobhoppers en er is veel werkloosheid.
Toch is vermogen opbouwen echt niet onmogelijk, zeker niet als je nog veertig jaar hebt tot je pensioen. Als je een gemiddeld rendement van 3 procent per jaar haalt, dan is elke euro die je nu inlegt over veertig jaar 3 euro 30 geworden. Het principe is simpel: je investeert in een aandeel, een huis, in een pensioenpot of een bedrijf en daardoor groeit je vermogen. Een dertiger die 40 jaar lang 100 euro per maand wegzet en een gemiddeld rendement van 3 procent per jaar haalt, bezit op zijn zeventigste bijna een ton. Geld om van te leven, als buffer voor rampen en als startkapitaal voor een volgende generatie.
Nu moeten hier natuurlijk de nodige mitsen en maren, voetnoten en uitzonderingen bij genoemd worden. Het leven is over het algemeen niet erg eerlijk. Sommigen verdienen net genoeg om van te kunnen leven. Anderen krijgen met pech te maken. Verder is de bank een belangrijke vijand van je geld. Je bank zal je levenslang proberen producten te slijten met zo hoog mogelijke kosten. Het is een uitdaging om vermogen op te bouwen, maar niet onmogelijk, een kwestie van discipline. Aandelen kopen, zo weinig mogelijk kosten maken, en vooral niets verkopen, ook niet als de beurs daalt of er crisis uitbreekt. Als je veertig jaar hebt om op te bouwen dan kan je wel tegen een stootje. Beleggers worden in veel kringen gezien als graaiers, als roekeloze neoliberalen die beteugeld moeten worden met belastingen. Zo zie ik beleggers niet, ik zie de meeste beleggers als mensen met gezond verstand.
Het op een na belangrijkste risico van vermogens is jaloezie. Als jij braaf elke maand 100 euro meer hebt verdiend dan je hebt uitgegeven, dan heb je straks op je zeventigste 93.000 euro meer dan je generatiegenoten die niets opbouwden. Maar die generatiegenoten zijn straks allemaal hypergezond en vitaal en ze willen ook graag op wereldreis. ‘Het is oneerlijk!’ roepen ze dan en ze rennen naar de stembus om voor hogere vermogensbelasting te stemmen, zodat zij ook een beetje van jouw vermogen kunnen profiteren.
En dan hebben we het over de tijd dat je nog leeft. Na je dood is het maar de vraag of je geld ongeschonden bij je kroost terecht komt.
Zeker in vroegere eeuwen vonden veel denkers, inclusief de founding fathers van de VS, het oneerlijk dat het ene kind rijker werd geboren dan het andere. Nu wordt er anders over gedacht, zeker in landen zoals Nederland waar het rijkere kind naar dezelfde school gaat, dezelfde gezondheidszorg krijgt en op hetzelfde fietspad fietst. De successiebelasting (erftax of ook wel sterftax genoemd) is laag en de vrijstelling van schenkbelasting is ruim.
Maar zeker nu de invloedrijke econoom Piketty een toekomst schetst waarin Europa terugkeert naar negentiende eeuwse ongelijkheidstaferelen, wordt er weer met interesse naar dit soort belastingen gekeken. Eric Wiebes, VVD-staatssecretaris van Financiën, liet deze week een proefballonnetje op om ook de erfopvolging in familiebedrijven hoger te gaan belasten. In een Volkskrant-interview met Samsom lijkt de PvdA er ook op gebrand om de hoge vermogens in de toekomst een kopje kleiner te maken.
Mijn vermoeden: het is slechts een kwestie van tijd. Het frame van ongelijkheid roept te sterke gevoelens op. Ik weet eigenlijk helemaal niet zo zeker of het wel zo’n goed idee is om een vermogen bij elkaar te schrapen. Misschien kun je het inderdaad maar beter meteen uitgeven. Als je dan zeventig bent, kun je altijd nog bij anderen aankloppen.